بیزینس پلن چیست؟ چطور یک بیزینس پلن برای کسب‌وکار بنویسیم؟
هر شخصی که قصد راه‌اندازی کسب‌وکار را داشته باشد به فکر راهکارهایی برای افزایش احتمال موفقیت و کاهش ریسک‌های احتمالی برای فرار از شکست است. داشتن بیزینس پلن برای کسب‌وکارها یکی از این راهکارهای کارآمد و مؤثر است. بر اساس تحقیقاتی دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۱۷ انجام داده است احتمال موفقیت کسب‌وکارهایی که یک بیزینس پلن مشخص دارند ۱۶ در صد بیشتر است. با توجه به پیچیده شده‌تر شدن محیط‌های کسب‌وکاری امروزه این آمار قطعاً افزایش پیدا کرده است. ما در این مقاله ابتدا به سؤال بیزینس پلن چیست؟ پاسخ می‌دهیم و مفهوم و اهمیت داشتن آن را به‌صورت کامل شرح می‌دهیم. در نهایت قدم‌به‌قدم نوشتن یک بیزینس پلن خوب را بررسی می‌کنیم. پس اگر شما هم می‌خواهید که با بیزینس پلن و نحوه نوشتن آن آشنا شوید تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
بیزینس پلن چیست؟
به زبان ساده بیزینس پلن (Business Plan) یا طرح کسب‌وکار سندی است که اهداف و استراتژی‌های یک کسب‌وکار را مشخص می‌کند و نحوه رسیدن به آنها را شرح می‌دهد. به‌طورکلی این طرح شامل اهداف تجاری، تحقیقات بازار، پیش‌بینی‌های مالی، استراتژی‌های بازاریابی و بیانیه مأموریت شرکت می‌شود. یک طرح کسب‌وکار خوب کمک می‌کند تا بتوانید روی اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت خود متمرکز شوید، همچنین گام‌های موردنیاز برای دستیابی به آنها را مشخص می‌کند. به‌عبارت‌دیگر بیزینس پلن را می‌توان به‌عنوان یک نقشه راه برای کارآفرینان و کارکنان مختلف یک سازمان در نظر گرفت که یک چارچوب ساختاریافته برای هدایت و مدیریت چالش‌ها و فرصت‌های موجود را فراهم می‌کند.
اهمیت داشتن بیزینس پلن یست؟
مهم‌ترین مزایای داشتن یک بیزینس پلن خوب این است که شانس موفقیت کسب‌وکار یا استارتاپ شما را افزایش می‌دهد. به‌طوری که به کمک آن می‌توانیم تصمیمات آگاهانه‌تری را بگیریم و تمرکز فعالیت همه واحدهای سازمان در جهت اهداف کسب‌وکار باشد.
همچنین یک طرح کسب‌وکار منابع مالی، چالش‌های احتمالی و میزان پیشرفت را به‌صورت واضح مشخص می‌کند. نکته مهم دیگر این است که به کمک یک بیزینس پلن خوب می‌توانیم اطمینان حاصل کنیم که کسب‌وکار ما همچنان در مسیر رشد و سودآوری قرار دارد. برای درک بهتر مزایای داشتن بیزینس پلن و اهمیت آن لازم است که به این موارد نیز توجه کنید:
- جذب سرمایه‌گذاران و تأمین منابع مالی کسب‌وکار: اهمیت این موضوع برای استارتاپ‌هایی که به دنبال جذب سرمایه برای راه‌اندازی یا توسعه کسب‌وکار خود هستند مشخص است. سند بیزینس پلن به‌خوبی نشان می‌دهد که سرمایه‌های ورودی به کسب‌وکار چگونه به کار گرفته می‌شوند و به رونق آن کمک می‌کند. همچنین مدت‌زمان بازگشت سرمایه و سود دریافتی نیز مشخص می‌شود. همه این موارد کمک می‌کنند که سرمایه‌گذاران چشم‌انداز مشخص و روشنی از کسب‌وکار ما داشته باشند و با اطمینان بیشتر سرمایه‌گذاری کنند. در واقع امروزه یک طرح کسب‌وکار مشخص و واضح برای هر کسب‌وکاری، یک ضرورت برای جذب سرمایه از سرمایه‌گذاران است.
- خطرات احتمالی کسب‌وکار را به حداقل می‌رساند: بررسی دقیق و تجزیه‌وتحلیل بازار و چالش‌های پیش رو در طرح کسب‌وکار به شناسایی و کاهش خطرات احتمالی کمک می‌کند. همچنین در بیزینس پلن برای هر چالش راه‌حل‌های مختلف از قبل مشخص می‌شوند و کمک می‌کند که عکس‌العمل بهتری در مقابل آنها داشته باشیم.
- می‌توان میزان پیشرفت کسب‌وکار را مشاهده کرد: به کمک مقایسه عملکرد واقعی سازمان با پیش‌بینی‌ها و اهداف مشخص شده در طرح کسب‌وکار می‌توانید که موقعیت فعلی و میزان پیشرفت خود را ارزیابی کنید. همچنین باتوجه‌به عملکرد فعلی قادر خواهید بود که نقاط قوت و ضعف کسب‌وکار خود را بهتر تشخیص دهید و در صورت نیاز حلقه‌های بازخورد کسب‌وکارتان را توسعه دهید.امکان دستیابی به ایده‌های تجاری را مشخص می‌کند: شاید هر روزه ایده‌های مختلفی برای راه‌اندازی کسب‌وکار به ذهن هر یک از ما برسند. اما واقعاً همه این ایده‌ها عملی هستند و یا می‌توانند سودآور باشند؟ بهترین پاسخ برای این سؤال این است که یک قلم بردارید و شروع به نوشتن طرح کسب‌وکار ایده خود کنید.
این بیزینس پلن به‌صورت واضح به شما می‌گوید که دنبال‌کردن و عملی‌کردن این ایده و امکان دستیابی به آن تا چه حد امکان‌پذیر است. در واقع می‌توان که طرح کسب‌وکار را به‌عنوان روح در کالبد بی‌جان ایده‌ها دانست که به آنها مشروعیت می‌بخشد. به طور خلاصه، طرح کسب‌وکار فراتر از یک سند ساده تجاری است که هدف آن صرفاً جذب سرمایه‌گذاران باشد. یک بیزینس پلن خوب کسب‌وکار شما را در مسیر رشد و پیشرفت هدایت می‌کند و به‌عنوان یک نقشه و ابزار برای مدیریت ریسک در راستای اهداف سازمان می‌توان از آن استفاده کرد.
چه زمانی و با چه هدفی بیزینس پلن خود را بنویسم؟
باتوجه‌به اهمیت‌هایی که بیزینس پلن برای کسب‌وکارهای مختلف دارد پیشنهاد می‌شود که قبل از راه‌اندازی قدم اول شما نوشتن طرح کسب‌وکار باشد. ولی اگر به هر دلیلی کسب‌وکار خود را بدون نوشتن بیزینس پلن شروع کرده‌اید و حالا قصد جذب سرمایه دارید، می‌توانید که شروع به نوشتن آن کنید. شاید توسعه کسب‌وکارتان کند باشد در این موقعیت نیز می‌توانید که برای بهبود فعالیت‌های سازمانی یک بیزینس پلن خوب آماده کنید. به‌صورت خلاصه در موارد و شرایط زیر نوشتن بیزینس پلن را می‌توان شروع کرد.
- قبل از راه‌اندازی کسب‌وکار
- جذب سرمایه، بودجه، وام و … از سرمایه‌گذاران و بانک‌ها
- شروع همکاری با شرکا و سازمان‌های دیگر
- جذب کارکنان خبره و بااستعداد
- افزایش سرعت توسعه سازمان
- قبل از ایجاد تغییرات جدید، بنیادی و استراتژیک
تا این بخش به‌صورت کامل به سؤال بیزینس پلن چیست؟ پاسخ دادیم و به اهمیت داشتن آن برای کسب‌وکار خود آشنا شدیم. همچنین فهمیدیم که چه زمان‌هایی باید شروع به نوشتن بیزینس پلن خود کنیم. در ادامه قدم‌به‌قدم به شما کمک می‌کنیم تا بتوانید که بیزینس پلن خود را بنویسید.
چطور یک بیزینس پلن بنویسیم؟
بیزینس پلن شما یک طرح کلی از کسب‌وکارتان را به نمایش می‌گذارد و نقطه شروع و اهداف نهایی آن را مشخص می‌کند. در ادامه ۱۰ قدم و بخشی که لازم است در یک طرح کسب‌وکار یا بیزینس پلن وجود داشته باشند را بررسی می‌کنیم. برای درک بهتر هر بخش پیشنهاد می‌کنیم که یک قلم و کاغذ بردارید و نمونه‌ها و مثال‌هایی را مرتبط با هر بخش برای یک کسب‌وکار خیالی بنویسید. مطالب نیز به‌گونه‌ای نوشته شده‌اند که این فرایند را برای شما ساده کنند. امیدواریم در پایان مقاله از نمونه نهایی کار خود لذت ببرید.
۱- تدوین خلاصه‌ای از فعالیت کسب‌وکار
هر بیزینس پلنی با یک خلاصه کلی و جذاب از کسب‌وکار شروع می‌شود. در این بخش باید مروری کوتاه بر کسب‌وکار، مأموریت، اهداف و چشم‌اندازهای آن داشته باشید. همچنین باید به نکات مهم و کلیدی هر یک از موارد دیگر طرح کسب‌وکار مثل کارمندان، رهبری، خط‌های عملیاتی، بازاریابی، مکان و … به‌صورت خلاصه اشاره شود. اشاره به مشتریان هدف، نحوه فعالیت و مزیت‌های رقابتی کسب‌وکار می‌تواند که جذابیت خلاصه اولیه بیزینس پلن شما را افزایش دهد.
در بخش زیر نمونه‌ای کلی و خلاصه شده از خلاصه کسب‌وکار برای یک فروشگاه آنلاین شوینده و بهداشتی آورده شده است:
«فروشگاه آنلاین لوازم آرایشی و بهداشتی ما قصد دارد با ارائه مجموعه‌ای منتخب از محصولات مراقبتی پوست، مو و آرایشی در صنعت زیبایی یک انقلاب جدید ایجاد کند. ما باور داریم که کاربران جدید در فضای آنلاین یا همان نسل z ذائقه و نیازهای بسیار متفاوتی نسبت به نسل‌های قبلی دارند و برای رفع این نیازها روش‌های سنتی و فعلی کارساز نیست. فروشگاه آنلاین ما به کمک فناوری‌های هوش مصنوعی و طراحی کاربرپسند و مدرن یک پلتفرم آنلاینِ خاص را در جهت تأمین نیازهای مختلف کاربران ایجاد کند. علاوه بر این مشارکت استراتژیک ما با برندهای زیبایی مشهور و شناخته‌شده، همراه با استراتژی‌های بازاریابی قوی فروشگاه آنلاین ما را به‌عنوان مقصد نهایی علاقه‌مندان به زیبایی تبدیل می‌کند. محور اصلی همه فعالیت‌های ما اصالت و خلق یک تجربه خرید به‌یادماندنی است.»
۲- توضیح کامل کسب‌وکار
در این بخش کسب‌وکار خود را به‌صورت مفصل شرح می‌دهید و به مواردی مثل شعار کسب‌وکار، تاریخچه و اهداف اشاره کنید. در واقع این بخش یک درک و مفهوم کلی از کسب‌وکار شما را در ذهن خوانندگان ایجاد می‌کند و کسب‌وکار را به شیوه‌ای قانع‌کننده و مختصر معرفی می‌نماید. مواردی که در توضیحات کسب‌وکار باید به آن اشاره شوند عبارت‌اند از:
- شعار و یا بیانیه کسب‌وکار
- نام کسب‌وکار
- تاریخچه کلی
- سال‌های فعالیت
- تعداد کارکنان
- محصولات و خدمات
- اهداف
در این بخش باید اهداف خود را به‌صورت واضح و مشخص بنویسد. اهداف مشخص باعث می‌شود که کارکنان شما با ساختار مشخص و در جهت اهداف سازمان فعالیت کنند. همچنین به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند که با اطمینان بیشتری به سرمایه‌گذاری در طرح شما اقدام کنند.
در بخش زیر نمونه‌ای کلی از شرح کسب‌وکار برای یک شرکت تولیدکننده محصولات لبنی آورده شده است:
«شرکت ما به‌عنوان یک نهاد پیشرو در صنعت لبنیات همواره سعی کرده است که محصولات خود را به کمک فناوری‌های پیشرفته و با استفاده از شیرهای سالم و ارگانیک از دام‌های محلی تولید کند. شعار ما "تجربه یک طعم خوشمزهِ سالم" است. در همین راستا به تولید محصولاتی با طعم طبیعی و ارزش غذایی بالا پرداخته‌ایم. این شرکت در اوایل سال ۲۰۲۳ میلادی تأسیس شده و توانسته است که تا آخر سال نزدیک به ۷۵ نفر را جذب و به کار مشغول کند. اهداف سازمان تا انتهای سال ۲۰۲۴ میلادی در اختیار گرفتن بازار ۵ استان غربی کشور و همچنین شروع صادرات به کشورهای همسایه در غرب کشور است و …»
۳- تحلیل بازار و شناسایی فرصت‌ها و تهدیدها
در تحلیل بازار باید یک نمای کلی از وضعیت فعلی بازار هدف، موقعیت کسب‌وکار ما در بازار، پتانسیل‌ها و مزیت‌های رقابتی موجود و … نشان داده شود. در این بخش باید به مشکلات خاصی که کسب‌وکار شما در بازار حل می‌کند اشاره کنید. همچنین نحوه و چگونگی حل مشکل نیز باید شرح داده شود. در واقع باید تحلیل‌هایی از بازار ارائه دهید که کسب‌وکار شما چگونه این موارد را به‌گونه‌ای پوشش می‌دهد که رقیب‌هایتان قادر به انجام این کار نباشند. همچنین به برخی از اطلاعات سطح بالا در مورد کسب‌وکار مثل توضیح دقیق مشتریان هدف نیز می‌تواند اشاره شود.
برای درک بهتر تحلیل بازار نمونه زیر را در مورد یک کارگاه تولیدی لباس کودکانه را بخوانید:
«باتوجه‌به افزایش توجه به صنعت مد و فشن در کشور قصد داریم که با ارائه لباس‌های متفاوت و با طرح‌های خلاقانه، به‌عنوان یک برند منحصربه‌فرد در بازار لباس کودکانه شناخته شویم. برای شناخت برند قصد داریم که از استراتژی‌های بازاریابی مختلفی مثل فعالیت در شبکه‌های اجتماعی، همکاری با فروشگاه‌های بزرگ محلی و برگزاری رویدادهای مخصوص مشتریان استفاده کنیم. با وجود فعالیت برندهای بزرگ در این زمینه سعی می‌کنیم که با طرح‌های خلاقانه و الهام از فرهنگ‌های محلی هر منطقه بخش بزرگ بازار را در اختیار بگیریم و …»
۴- تجزیه‌وتحلیل رقبا و فضای رقابت
در این قسمت باید شاخص‌ترین رقیب‌هایتان را در بازار پیدا کنید. سپس هر کدام از آنها را به‌صورت جداگانه مورد تجزیه‌وتحلیل قرار دهید به‌گونه‌ای که بتوانید با نحوه فعالیت سازمانی آنها کاملاً آشنا شوید. در این مرحله باید در مواردی مثل استراتژی‌های بازاریابی، میزان بودجه‌های عملیاتی، نحوه فروش و قیمت‌گذاری، منابع تأمین کالا، نظرات مشتریان و … اطلاعات کسب کنید. تجزیه‌وتحلیل رقبا کمک می‌کند که نقاط قوت و ضعف آنها را بشناسیم و همچنین مزیت‌های رقابتی جدید در بازار را پیدا کنیم. شاید این فرایند سخت و وقت‌گیر باشد؛ ولی ارزشمند است و کمک می‌کند به‌عنوان یک برند متمایز از همان ابتدا شناخته شوید.
۵- شرح کامل محصولات یا خدمات
در این بخش باید توضیحات کاملی از محصولات و خدمات ارائه شده توسط کسب‌وکار ارائه شود. این توضیحات می‌تواند شامل سیاست‌ها و نحوه قیمت‌گذاری، ویژگی‌های خاص محصول، فرایند و هزینه‌های تولید، مراحل تحقیق و توسعه و سایر موارد دیگر باشد.
۶- شرح بازار و مشتریان هدف کسب‌وکار
در مراحل قبلی به این مورد برای داشتن یک دیدگاه کلی به‌صورت جزئی اشاره شده است. اما در این بخش آن را همراه با جزئیات کامل شرح می‌دهیم و باید مشخص کنیم که مشتریان اصلی کسب‌وکار ما چه کسانی هستند. شناخت بازار و مشتریان هدف بسیار مهم است، چون مبنای اصلی برای همه تصمیمات و استراتژی‌های کسب‌وکارند. برای شناخت بهتر مشتریان هدف می‌توانیم که از اطلاعات جمعیت شناسایی زیر استفاده کنید:
- محدوده سنی
- جغرافیا و محل زندگی (شناسایی نقاط تماس)
- سطح تحصیلات
- میزان درآمد
- ارزش، باور و عقاید غالب
- الگوهای رفتاری رایج
و …
همه موارد بالا تدوین استراتژی‌های مختلف اهداف و تصمیمات کسب‌وکار را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. مثلاً برای تدوین استراتژی بازاریابی برای فروش کاپشن به افراد بالای ۵۰ سال بهترین مکان برای بازاریابی و نمایش محصول بازارهای محلی است. درحالی‌که برای مشتریان جوان و زیر ۲۵ سال شبکه‌های اجتماعی و فضای آنلاین نقطه تماس بهتری است. همچنین اطلاعات بالا بسته به نیاز محصول نیز می‌توانند که متفاوت باشند.
۷- برنامه و استراتژی‌های بازاریابی
در این بخش باید مشخص کنید که چگونه و از راه‌هایی برای معرفی خدمات و محصولات به بازار و مشتریان هدف خود استفاده خواهید کرد. ممکن است استراتژی شما بر اساس مشتریان هدف، فعالیت و تبلیغات گسترده در شبکه‌های اجتماعی و یا از طریق تبلیغات میدانی مثل بنر و پوستر و یا تبلیغات چریکی باشد. علاوه بر این در این بخش باید به برخی از جزئیات دیگر نیز توجه شود، مثلاً: تمرکز و استراتژی شما در بازاریابی به‌صورت آهسته و پیوسته به‌منظور آگاهی و جذب مشتریان ارگانیک است یا هدف این است که با پرداخت‌های بالا مخاطبان زیادی را در مدت‌زمان کم به دست آورید.
برای اینکه بتوانیم یک استراتژی بازاریابی مناسب و قابل‌قبول در بیزینس پلن خود داشته باشیم باید بتوانیم که بهترین نقاط تماس خود را با مشتریان هدف خود پیدا کنیم. پیداکردن نقاط تماس کمک می‌کنند که کانال‌های درستی برای بازاریابی محصولات و خدمات خود انتخاب کنید. اگر تحلیل و بررسی‌هایی که در بخش بازار و مشتریان هدف خود انجام داده‌اید درست و کامل باشند، نقاط تماس به‌راحتی مشخص خواهند شد.
۸- نوشتن اطلاعات مالی کسب‌وکار
مهم‌ترین عامل برای راه‌اندازی و سرمایه‌گذاری در یک کسب‌وکار کسب سود است. در این بخش باید اطلاعات مالی مفید در اختیار خوانندگان قرار گیرید. بخش اطلاعات مالی در طرح کسب‌وکار می‌تواند شامل دارایی، هزینه، بدهی، سرمایه‌گذاری، درآمد و … باشد. همچنین اطلاعاتی در مورد سودهای مورد انتظار و مدت‌زمان بازگشت سرمایه برای سرمایه‌گذاران مهم است.
البته توجه کنید که جزئیات و نوع اطلاعات در بخش اطلاعات مالی بر اساس شخصی که می‌خواند می‌تواند متفاوت باشد. مثلاً اگر قرار است که بیزینس پلن شما را برای کارکنان عادی شرکت نوشته شود توجه به جزئیات اهمیت و ضرورت زیادی ندارد. اما برای افرادی که قصد سرمایه‌گذاری در کسب‌وکار شما را دارند توجه به این جزئیات بسیار مهم است.
همان‌طور که گفتیم شفافیت و توجه به جزئیات در بخش اطلاعات مالی برای سرمایه‌گذاران و مدیران شرکت اهمیت زیادی دارد. برای ارائه اطلاعات مالی شفاف هزینه‌های مربوط به بخش عملیاتی، بازاریابی، خرید دارایی و … باید مشخص شوند. همچنین میزان درآمد و درصد سود هر یک از سهام‌داران نیز باید روشن باشد.
در کل باید مشخص کنید که درآمدی که کسب‌وکار شما ایجاد می‌کند می‌تواند از پس هزینه‌ها برآید و همچنین به افزایش سود و بازگشت سرمایه منجر شود یا نه.
۹- شرح تیم‌های فعالیتی و فرهنگ‌سازمانی
در این بخش باید تیم مدیریت و ساختار سازمان، از جمله نقش‌ها و مسئولیت‌های هر یک از اعضای تیم مشخص شوند. باید افرادی که باعث تحقق اهداف سازمان می‌شوند را با جزئیات کامل معرفی کنیم. این جزئیات می‌تواند شامل سابقه کار، گواهی، تحصیلات، دستاوردها و … باشد.
۱۰- درخواست سرمایه و بودجه (برای سرمایه‌گذاران)
حالا که اطلاعات کامل کسب‌وکار خود را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دادید نوبت آن است که میزان بودجه و سرمایه درخواستی خود برای راه‌اندازی و یا توسعه کسب‌وکار را ارائه دهید. توجه کنید که میزان سرمایه که درخواست می‌کنید باید معقول و منطقی باشد. همچنین جزئیات کامل برای نحوه تزریق و اختصاص‌دادن آن به کسب‌وکار مشخص شود. مثلاً ۲۵ درصد از مبلغ درخواستی به فعالیت‌های بازاریابی، ۶۵ درصد برای توسعه خط تولید و ۱۰ درصد باقی ماند نیز به توسعه مهارت مدیران اختصاص می‌یابد.
اگر در کسب‌وکار نوپا و استارتاپی را داشته باشید که هنوز به سود نرسیده است شاید مجبور به فروش سهام شوید. پس تاحدامکان در تعیین آن دقت کنید. اطلاعات این بخش صرفاً برای زمانی است که قصد دارید برای کسب‌وکار خود درخواست سرمایه کنید. برای اهداف و مقاصد دیگر لازم نیست که در بیزینس پلن شما به آن اشاره شود.
نوبت شماست که بیزینس پلن خود را تهیه کنید
در این مقاله ابتدا به سؤال مهم بیزینس پلن چیست؟ پاسخ دادیم، سپس برای اینکه مفهوم آن را بهتر درک کنید به اهمیت‌های داشتن بیزینس پلن در کسب‌وکار پرداختیم. همچنین بهترین زمان‌های ممکن برای نگارش بیزینس پلن را بررسی کردیم. در نهایت قدم‌به‌قدم نوشتن طرح کسب‌وکار را شرح دادیم و با بخش‌های مهم آن آشنا شدید. اگر سؤال یا ابهامی در مورد نوشتن هر یک از بخش‌های بیزینس پلن دارید در قسمت نظرات مطرح کنید تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن پاسخگوی شما باشیم.
